Diyabet, kandaki şeker düzeyini dengeleyen insülin hormonunun; eksikliği ve/veya yeterince

salgılanmasına rağmen, vücutta kullanılamaması sonucu oluşan kronik metabolizma bozukluğudur.[1] Dünya Sağlık Örgütü’nün 2006’da yayınladığı kronik hastalıklar raporunda diyabet en fazla görülen kronik hastalıkların başında gelmektedir.[2]

Diyabet günümüz dünyasında en önemli sağlık sorunlarından biri olarak kabul edilmektedir. Dünya genelindeki artışa paralel olarak ülkemizde de görülme sıklığı ve hasta sayısı hızla artmaktadır. Bulaşıcı olmadığı halde salgın yapan bu hastalık tüm ülkelerde genellikle yetişkinleri etkilemekte, hem doğrudan hem de dolaylı sonuçları ile sağlık sistemlerini ve toplumsal yaşamı tehdit etmektedir. Diyabetin görülme sıklığı ülkeler ve toplumlar arasında farklılık gösterse de, hasta sayısında ve hastalığın görülme oranındaki artış ve diyabet kaynaklı durumların ölüm nedenleri listesindeki yeri pek çok toplumda benzerlik göstermektedir.[3]

Gerekli önlemler alınmazsa diyabetin her geçen gün daha fazla insanı etkileyeceği ve diğer kronik hastalıklarla birlikte sağlık sistemlerinin sürdürülebilirliğini tehdit etmeye devam edeceği bilinmektedir. Bundan hareketle Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu 2006 yılında bulaşıcı olmayan bu hastalık için tarihi bir karar almış ve diyabeti küresel bir tehdit olarak kabul etmiş ve tüm ülkelere bu hastalıkla ortak mücadele edilmesi gerektiği mesajını vermiştir.³

Diyabet Türleri ve Belirtileri

Diyabet, tip 1, tip 2, gestasyonel diyabet (gebelik diyabeti) ve diğer spesifik tipler olmak üzere 4 grupta sınıflanır.³

Tip 1 Diyabet

Vücudun savunma sistemi, insülin üreten hücrelere saldırarak onların zarar görmesine ve vücudun insülin üretememesine neden olan bir hastalık olarak açıklanabilir. Genellikle 35 yaş altında ortaya çıkar, en sık görülme yaşı 10 15 yaş grubudur. Tüm diyabetlilerin yaklaşık %5-10’unu oluşturur. Mutlak insülin yetersizliği olduğu için tedavide mutlaka tanıdan itibaren insülin kullanılması gereklidir.²

Halsizlik ve yorgunlukla birlikte diyabetin tipik belirtileri sürekli susama hissi/ağız kuruluğu, çok su içme ve sık sık idrara çıkma, sık yemek yeme, kilo kaybı ve davranış değişiklikleridir.[4]

Tip 2 Diyabet

Erişkin toplumda en yaygın görülen metabolizma hastalığıdır. Genetik yatkınlığı olan bireyde

çevresel faktörlerin etkisi ile başlar. Tip 2 diyabetlilerin %80’inden fazlası obezdir; obezite ile insülin direnci arasında mutlak bir ilişki vardır. Tip 2 diyabet orta-ileri yaş hastalığı olarak kabul edilmekte, dolayısıyla 40 yaş ve üstü grupta görülmekle birlikte, son yıllarda yaşam tarzı değişikliklerine bağlı olarak genç yaşlarda hatta çocuklarda da görülme sıklığı artmaktadır. Yaşam tarzından kaynaklanan düzensiz ve dengesiz beslenme, fiziksel aktivite azlığı, hareketsiz/durağan yaşam ve stres gibi faktörlerin tip 2 diyabetin ortaya çıkışını hızlandırdığı bilinmektedir. Tip 2 diyabet klasik diyabet belirtilerinin erken dönemde görülmemesi nedeniyle tanı konulmadan yıllar önce başlamaktadır.²

Sık idrara çıkma, ağız kuruluğu, çok su içme, açlık hissi, cilt yaralarının geç iyileşmesi, kuru ve kaşıntılı bir cilt, sık sık enfeksiyon gelişmesi, ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma görülür. Ancak bu belirtiler zaman içinde yavaş yavaş ortaya çıkar.[5]

Gestasyonel Diyabet (GDM)

Gestasyonel diabetes mellitus (GDM) ilk kez gebelik sırasında ortaya çıkan glukoz tolerans bozukluğu olarak tanımlanmaktadır. Bununla birlikte bu tanım, gebelikten önce diyabeti olduğu halde tanısı konmamış hastalarla, gebelikle birlikte ortaya çıkan diyabeti ayırt etmeden yetersiz kalmaktadır.[6] Gebeliklerin ortalama olarak %10’unda GDM görüldüğü tahmin edilmektedir. Bu oran, araştırılan popülasyona ve kullanılan tanısal yöntemlere bağlı olarak %1 ile %22 arasında değişmektedir.

Gestasyonel diyabet, genellikle gebeliğin 24. haftasından sonra plasenta hormonlarının insülin direncini arttırmasına bağlı olarak gelişir. Gebelikte kan şekeri dengesinin bozulması, özellikle de gebelikten önce diyabeti olan hastalarda, hem anne hem de bebek için olumsuz sonuçlar doğurabilir.⁶

Diğer Spesifik Tipler

Tip 1, tip 2 ve gebelik diyabeti dışında, bazı durumlar (ilaç kullanımı, pankreas hastalıkları, infeksiyonlar, endokrin hastalıklar, vb.) da diyabete neden olabilir veya bazı nadir genetik hastalıklara diyabet eşlik edebilir.⁶

Diyabet tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de çok önemli bir sağlık sorunudur. Her geçen gün mevcut diyabetlilerin sayısındaki artış hem sağlık sistemlerinin sürdürülebilirliğini hem de bireylerin yaşam kalitelerini, yaşam sürelerini olumsuz etkilemektedir. Yıllar içinde diyabet görülme oranlarındaki beklenenin üstünde gerçekleşen dramatik artış bu konuda acil önlemler almayı gerektirmektedir. Diyabetin önlenmesinde değiştirilebilir risk faktörlerinin başında gelen obezite ve fiziksel inaktivite ile mücadelede başarı sağlamak, toplumsal farkındalığın arttırılması ile olası olacaktır. ³ 

Bu bağlamda Birleşmiş Milletler “Tüm üye ülkeleri, hem Birleşmiş Milletler sistemindeki tüm ilgili organizasyonları, hem de gönüllü organizasyonları ve özel sektör dahil, sivil örgütleri, kitlesel iletişim yoluyla diyabet ve ilişkili komplikasyonlar hakkında halkın farkındalığını arttırmak için Dünya Diyabet Günü’nün önemli bir gün olduğunu belirtmiştir.” ve “2007’den başlayarak her yıl 14 Kasım tarihinin “Birleşmiş Milletler Dünya Diyabet Günü olarak adlandırılması” kararlaştırılmış ve diyabetin bugüne kadar yapılan istatiksel tahminlerin çok ötesinde dünyada bir salgın olarak yayılmakta olduğunu bildirmiştir.2