Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), sağlığı “bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali” olarak tanımlamaktadır. Gelişmekte olan ülkeler daha çok fiziksel sağlık üzerinde dururken, ülkelerin gelişmişlik düzeyi arttıkça toplumun ruhsal iyilik haline verilen önem de artmaktadır. DSÖ’ye göre ruh sağlığı; kişinin kendi potansiyelini gerçekleştirdiği, stres faktörleriyle baş edebildiği, toplumda üretken ve verimli olduğu, iç denge halini sağladığı halidir. Ruh sağlığı kavramı, sadece ruhsal bozukluklarının olmaması durumu değil, bireylerin ruhsal iyilik hali olarak da tanımlanmaktadır.[1]

Ruh sağlığı ve hastalıkları, tıpkı genel sağlık ve hastalıklar gibi, çok sayıda ve birbirinden etkilenen sosyal, psikolojik ve biyolojik faktörler tarafından belirlenir. Bunun en açık kanıtı, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde düşük eğitim seviyesi de dahil olmak üzere yoksulluk göstergeleri ile ruhsal hastalık riski arasındaki ilişkidir. Yoksulluk ve ruhsal bozukluklar arasındaki ilişki, gelişmişlik düzeyinden bağımsız olarak tüm toplumlarda görülen evrensel bir olgudur. Güvensizlik ve umutsuzluk, hızlı sosyal değişimler, şiddet ve fiziksel sağlık riskleri gibi faktörler, herhangi bir ülkede yoksul insanların ruhsal hastalıklara karşı daha savunmasız olmalarını açıklayabilir.[2]

Ruh sağlığı bireysel faktörlerden ve deneyimlerden, toplumsal yapı ve kaynaklardan,

sosyal etkileşimlerden ve kültürel değerlerden etkilenir. Gündelik yaşamda, evde, okulda, sokakta ve işte yaşanılanlar ruh sağlığımızı etkiler. Buna karşılık tek tek bireylerin ruh sağlığı da bu alanların her birindeki yaşantıyı, dolayısıyla da toplum sağlığını etkiler.²

Ülkemiz gelişmekte olan ülkelerden birisidir ve genç bir nüfusa sahiptir. Ruhsal bozuklukların %70-75 oranında ergen ve genç yetişkin nüfusta ortaya çıktığı düşünüldüğünde ruhsal bozukluklar açısından riskli bir ülke olduğumuz söylenebilir. Ülkemizde daha önce olan sorunlara (işsizlik, toplumsal eşitsizlik, aile içi şiddet olayları vb.), pandeminin getirdiği sorunlar da (daha fazla iş kayıpları, sosyal izolasyon, sosyal aktivitelerin durdurulması vb.) eklenince, toplumun ruh sağlığını korumak ve güçlendirmek daha da önemli bir konu

haline gelmiştir. Bu yönde yapılacak en önemli müdahalenin, koruyucu ruh sağlığı hizmetleri kapsamında toplumun ruh sağlığı okuryazarlığı düzeyini artırmak olduğu belirtilmektedir.¹

Ruh Sağlığı Okuryazarlığı Nedir?

Ruh sağlığı okuryazarlığı, sağlık okuryazarlığı alanında ortaya çıkan ve son yıllarda daha çok gündeme gelen bir kavramdır. Ruh sağlığı okuryazarlığı hem bireyin hem de toplumun ruh sağlığını koruma ve güçlendirme de önemli bir belirleyicidir.

Ruh sağlığı okuryazarlığı kavramı; ilk olarak 1997 yılında dile getirilmiş olup, ‘‘ruhsal bozuklukları tanıma, yönetme ve korunma ile ilgili bilgi ve inançlar’’ olarak tanımlanmıştır.¹

Ruh sağlığı okuryazarlığının günümüzdeki tanımında dört bileşenden söz edilmektedir. Bunlar;

·      İyi bir ruh sağlığının nasıl elde edileceğini ve korunacağını anlama,

·      Ruhsal bozuklukları ve tedavilerini anlama,

·      Ruhsal hastalıklara karşı damgalamayı azaltma,

·      Profesyonel yardım arama davranışını arttırma şeklindedir.¹

Bu tanımlara bakıldığında, ruh sağlığı okuryazarlığının arttırılması ile kişilerin ruhsal bozukluklarının erken dönemde fark edilmesi, profesyonel yardıma başvurmaları ve uygun bakım, tedaviler ile kişilerin sağlığına kavuşturulması hedeflenmektedir. Ancak ruhsal bozukluklar toplum tarafından hala tam olarak bilinmemekte ve ruhsal bozukluğu olan bireyler yüksek oranda damgalanma ve ayrımcılığa maruz kalmaktadırlar. Toplumun ruh

sağlığı okuryazarlığı arttırılması ile, ruhsal sorunlar erken dönemde fark edilerek uygun olan tedavi ve bakımın alınması ve damgalama davranışının azalması, profesyonel yardım arama davranışına olumlu tutum ve davranış geliştirilmesi sağlanabilecektir. Toplumun ruh sağlığı okuryazarlığı ne kadar gelişirse, ruhsal iyilik hali de o kadar olumlu yönde gelişme gösterecektir.¹

Unutulmamalıdır ki ruhsal ve fiziksel sağlık bağlantılıdır ve insanların yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyen bir ilişkileri vardır.[3] Bu nedenle 10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü, bu farkındalığı oluşturmak adına oldukça önemli bir gündür.